معاد یکى از مهم ترین مباحث قرآن است که حدود 1200 آیه به آن پرداخته است و ذکر همه مباحث آن از حوصله این پاسخ نامه خارج است. در این پاسخ تنها به یادآورى راههاى اثبات معاد اکتفا مى کنیم. منابع بحث در پاورقى ها آمده است.

اثبات قیامت از دو راه ممکن است: الف: نقلى (قرآن و روایات); ب: براهین عقلى(1).

قرآن براى اثبات قیامت از شیوه هایى بهره گرفته است:

1. در برخى آیات، منکران معاد را خلع سلاح مى کند; آنان که مى گویند: جز همین زندگى دنیایى، خبر دیگرى نیست... (جاثیه، 24)

2. گاهى از کسانى که قیامت را بعید مى شمارند، دفع شبهه مى کند.

3. با ذکر نمونه هایى از زنده شدن دوباره، در همین دنیا (از قبیل: داستان اصحاب کهف، مقتول بنى اسرائیل، عُزیر پیامبر، زنده کردن چهار کبوتر براى حضرت ابراهیم(علیه السلام)، زنده شدن مردگان به دست حضرت مسیح(علیه السلام) به اذن خداوند، مرگ طبیعت در پاییز و زمستان و زنده شدن دوباره آن در بهار و تابستان و...) به منکران مى فهماند که وقوع رستاخیز محال نیست(2)

امّا براهین عقلى براى اثبات قیامت دو قسم است:

الف: براهینى که امکان معاد را ثابت مى کند: مثل برهان قدرت; خداوند از آیه 6 تا 11 از سوره «ق» مى فرماید: 1. خداوند قدرت دارد آسمان و ستارگان و زمین و... را با آن همه عظمت بیافریند; 2. این همه قدرت و عظمت براى بینایى بندگان توبه کار است; 3. در نتیجه، خدا با چنین قدرتى مى تواند او را دوباره زنده و قیامت را برپا نماید; لیکن چشم بصیرت لازم است.(3)

ب: براهینى که ضرورت آن را ثابت مى کند; از جمله:

1. برهان حکمت: الف: کار خدا عبث نیست و هدف حکیمانه دارد; ب: همه پدیده هاى هستى به حکم قوانین حاکم بر آن ها نابود شدنى است; نتیجه آن که: اگر فراتر از این پدیده ها، چیز دیگرى نباشد، آفرینش جهان عبث خواهد بود، و خداوند کار عبث نمى کند(4)

2. برهان عدالت: الف: خدا ستم نمى کند; ب: در این دنیا انسان ها با اختیارى که دارند اعمال نیک و زشت انجام مى دهند و همه مى میرند. نتیجه آن که: اگر قیامتى نباشد تا خدا بر اساس عدالت خود رفتار نماید، عدالتش خدشه دار مى شود.(5)

3. برهان رحمت: الف: از صفات خداوند، «رحمت» به معناى اعطاى فیض و نعمت به موجودى است که قابلیت و استعداد آن را داشته باشد. ب: انسان استعداد حیات جاودانه دارد.

در نتیجه: چون خداوند چنین فیضى را از انسان نمى گیرد و با مرگ نیز قطع نمى گردد، پس قیامتى باید باشد تا این فیض ادامه پیدا کند.(6)

در قرآن از براهین متعدد دیگرى از قبیل: برهان حرکت و هدف، دلیل نفس اختلاف، دلیل بقاى روح، دلیل آفرینش نخستین و... سخن به میان آمده است.(7)

با دلایلى که ذکر شد، فهمیده مى شود که اگر قیامتى نباشد، زندگى بى هدف خواهد بود.

پس مرگ انسان، براى سازندگى مجدد و بهتر و همیشگى است. مرگ حرکت از مرحله پست به مرحله عالى تر است.

بهشتیان در بهشت از نعمت هاى مادى و معنوى فراوانى برخوردارند که قابل مقایسه با نعمت هاى دنیوى نیست.

نعمت هاى مادّى مانند: باغ هاى بهشتى، ساختمان ها و قصرها، سایه هاى لذت بخش، فرش ها و تخت ها، غذاها و ظرف ها، نوشیدنى هاى پاک، لباس ها و زینت ها، همسران پاک، خادمان، پذیرایى کنندگان و... .

بهشتیان از نعمت ها و لذت هاى معنوى نیز برخوردارند; از جمله: احترام مخصوص، محیط صلح و صفا، امنیت، دوستان با وفا، برخوردهاى پر از محبت، احساس خشنودى خدا، نظر رحمت خدا به آنان، به دست آوردن آنچه را که بخواهند و... .(8)

(ر.ک: توبه، 72 / صافات، 41ـ49 / واقعه، 12ـ37 / انسان، 12ـ21 / زخرف، 70ـ73 و...)

1. برخى از این دلایل عقلى در قرآن آمده است.

2. ر.ک: معارف قرآن، استاد آیت الله مصباح یزدى، ج 2، ص 458 ـ 487.

3. ر.ک: تفسیر نمونه، ج 22، ص 233 ـ 236.

4. معارف قرآن، استاد آیت الله مصباح یزدى، ج 2، ص 490، چ سلمان فارسى.

5. همان، ص 493.

6. پیام قرآن، آیت الله مکارم شیرازى، ج 5، ص 263، نشر مدرسة الامیرالمؤمنین(علیه ا

7. براى آگاهى بیشتر ر.ک: پیام قرآن، ج 5، ص 255 ـ 261 و ص 267 ـ 275 و ص 277 ـ 305

8. اقتباس از پیام قرآن، ج 6، ص 228 ـ 304، نشر مدرسة الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)